Voetafdrukkunst
Als onderdeel van mijn familie, mijn sociale kringen, mijn samenleving, mijn (dier)soort en de biosfeer van planeet aarde zoek ik naar principes, richtlijnen en maximes waarmee ik een gelukkig, vervullend bestaan kan leiden, zonder anderen te beperken in hun mogelijkheden datzelfde te verwezenlijken.
User story van Duncan (2018)
Ik ben al jaren een idealist en een pragmatische utilist. Om de bovenstaande ‘user story’ op zijn kop te zetten, betekent dat laatste in mijn ogen: Al mijn keuzes moeten in dienst staan van het maximaliseren van het geluk op de wereld, zonder dat het mijn eigen geluk in de weg zit. Met die grondhouding sta ik in de wereld.
Het opgroeien temidden van opeenstapelende klimaatrapporten die brullen om verandering en een mondiaal kapitalisme dat ongeremd de biosfeer leegvreet, maakt mij bij vlagen een ondankbare bezitter van een soort apocalyptische vrees die me recent deed denken aan angst voor de bom.De vrees voor een conflict-escalatie tussen nucleare grootmachten dat leidt tot een allesvernietigende oorlog, waarbij het menselijk/dierlijk/biologisch leven in zijn geheel van de aarde kan worden gevaagd. Lees ook dit stuk over ‘The rise of nuclear fear‘ Leven in een rijke westerse samenleving met de kennis dat wij zo’n bizar disproportionele impact op onze wereld hebben, is voor mij daarom al enige tijd een sluimerende, maar hardnekkige bron van stress.
Als wij het tij niet gaan keren, wie dan wel? De omvang van opkomende middenklassen in landen als China en India is van zo’n schaal, dat als zij ons slechte voorbeeld volgen, er voor de generaties na ons geen enkele hoop meer zal zijn op een vreedzame planeet zoals we die vandaag kennen.Met opwarming van de aarde komen lokale gemeenschappen overal voor geweldige klimaatveranderingen te staan, die het menselijk bestaan in het overgrote deel van de gevallen zullen bemoeilijken – daarbij disproportioneel die plekken treffend waar ook nu al relatieve armoede heerst. Dat onleefbare temperaturen, droogte en voedseltekorten aanleiding bieden voor massa-migratie en geopolitieke spanningen is voor iedere nieuwskijker duidelijk, daar hoeft geen wetenschapper bij aan te pas te komen. (Ze erop naslaan kan natuurlijk geen kwaad.) Dat inzicht is voor mij niet meer weg te denken.
Mijn diepgewortelde angst is daarbij helaas dat de mensheid – hoe uitzonderlijk ver onze cognitieve capaciteiten ons diersoort ook hebben gebracht – niet in staat zal zijn een globale ‘tragedy of the commons‘ te vermijden. Die angst onder ogen zien helpt me om op zoek te gaan naar een manier om ermee om te gaan. Het vervelende aan een overtuiging als deze is namelijk dat het in mijn geval resulteert in een scepsis en moedeloosheid die verder groeien dankzij een confirmation bias in mezelf én in de media.Die uit zich in bovenmatige aandacht voor nieuws dat dat beeld van de mensheid bevestigd. Het erkennen van die bias heeft me nog weinig rust geboden.
Een eigenschap van mijn existentiële angst is dat het verlammend op me werkt. Ik voel me als een ‘deer in the headlights‘ – noch vechten, noch vluchten lijkt een optie. Het leidt tot een raar gemoed waarbij steeds banalere dagelijkse levenskeuzes op steeds minder passie en interesse kunnen rekenen, als die niks lijken te veranderen aan het grote zwaard van Damocles dat niet alleen mij, mijn gemeenschap en ook mijn gedroomde kinderen boven het hoofd hangt.
Wat nu?
De verlamming doorbreken is essentiëel om iets te kunnen. Het is de paradox van de situatie dat hoe beter mijn kennis is van (-de omvang van-) het klimaatprobleem, hoe sterker het me demotiveert om in actie te komen. Maar zonder kennis van het probleem zou de noodzaak van verandering niet worden gevoeld.
Nu is hier sprake van een goed identificeerbare set onderliggende aannames. Het demotiverende van meer inzicht in ons klimaatprobleem is dat het zo onmogelijk omvangrijk is dat mijn bijdrage -goed of slecht- verwaarloosbaar lijkt. Waar begin ik? Aan die blinde vlek kan ik gelukkig werken, door de banale van de niet-banale dagelijkse levenskeuzes te onderscheiden!
Zo kom ik terug bij mijn user story bovenaan de pagina. Ik wil er graag aan werken om mijn ecologische voetafdruk te begrijpen en weloverwogen te verkleinen op die punten waar het telt. En de punten die tellen zijn lang niet altijd intuitief duidelijk of gevoelsmatig correct.Alle lampen in je huis voor LED verlichting vervangen is natuurlijk een bezuinigende maatregel, maar we zouden geen mensen zijn als we – met een beetje hulp van cognitieve dissonantie – het vervolgens vergeten dat een korte autorit aan uitstoot genoeg is om te compenseren voor jaren gebruik van een onzuinig peertje. Sla het werk van de nobelprijswinnaar Daniel Kahneman (en wijlen zijn collega Amos Tversky) er maar eens op na om te weten dat mensen grote blinde vlekken hebben voor hun eigen inschattingsvermogen.
Ik wil er aan werken om mijn ecologische voetafdruk te begrijpen en te verkleinen op die punten waar het telt.
Dat brengt mij bij de aanpak in mijn blogposts om rigoreus aspecten van mijn dagelijks leven moreel – misschien wel belangrijker – praktisch te bevragen. Vragen als:
- Mag ik nog vlees eten – of zijn vleesvervangers in alles beter?
- Mag ik nog vliegen – en wat betekent het om mijn vlucht te compenseren?
- Hoeveel geld geef ik aan goede doelen, maar zou ik eigenlijk kunnen besparen door in de eerste plaats mijn dagelijkse uitgaven kritischer te doen?1Zoals aan schone kleren, schoon reizen, schoon voedsel.
En ten slotte nog de onvermijdelijke vraag:
- In welke mate beperken die keuzes me in ‘normaal meedoen’ in de maatschappij?Van de mens – een fundamenteel sociaal dier – verlangen zich in zulke mate af te zetten van de norm in zijn omgeving dat het leidt tot isolatie is – per definitie – ‘onmenselijk’.
Op zoek naar antwoorden op die vragen werk ik nu verder aan een serie blogs onder de noemer ‘ecologische voetafdruk(-kunst)’ om voor mezelf tastbaar te maken welke dagelijkse bestaanskeuzes leiden tot welke impact op mijn leefomgeving in micro én macro zin.